Ankara Üniversitesi (AÜ) Ziraat Fakültesi Moleküler Entomoloji Laboratuvarı’nda (MOLEN) yürütülen çalışmada, patates böceklerinin yağ biriktirme ve yakma düzeneklerinin insanlardaki genlerle benzeri olduğu belirlenirken, böcekten elde edilen bir peptitin karaciğer yağlanması ve obezite üzere sıhhat meselelerinin tahliline ışık tutabileceği öngörülüyor.
AÜ Ziraat Fakültesi Bitki Müdafaa Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Umut Toprak ve grubunun yaptığı çalışma, dünyanın en itibarlı bilim mecmuaları ortasında gösterilen “Proceedings of the National Academy of Sciences”ta (PNAS) yayımlandı.
Karaciğer yağlanması, obezite ve diyabet üzere hastalıkların birçok insanı ilgilendiren sıhhat sorunları olduğuna dikkati çeken Toprak, bu hastalıkların tedavisinde ve yolaklarının anlaşılmasında fare, sıçan ile sirke sineği üzere modellerin kullanıldığını belirtti.
Bu canlıların, yağ biriktirme ve yakma özelliğinden fazla uygulanan rastgele bir moleküle karşı reaksiyon ve durum tespiti için kullanıldığını belirten Toprak, son çalışmalarında, temel gen susturma teknolojisine çok uygun olduğu için patates böceği üzerinde araştırma yapmayı tercih ettiklerini söyledi.
“PATATES BÖCEKLERİ 6 AY YEMEDEN VE İÇMEDEN, KIŞI TOPRAK ALTINDA GEÇİRİYOR”
Prof. Dr. Toprak, patates böceklerinin kış uykusuna yatan canlılar olduğunu belirterek, şöyle devam etti:
“Patates böceğinde değerli bir noktadan hareket ettik, o da bu canlıların kışın ‘hibernasyon’ dediğimiz kış uykusuna yatmalarıydı. Patates böcekleri yaklaşık 6 ay üzere bir müddette hiç yemeden ve içmeden toprak altında kışı geçiriyordu. Biz şu soruyu sorduk, ‘Acaba bu canlılar 6 ay bu süreci nasıl geçirebiliyor?’ Bunun sonucunda bilhassa daha evvelden biriktirdikleri yağların bu sürecin yaşanması ve atlatılmasındaki temel güç kaynağı olduğunu bulduk.
“BESİNLERİN ŞEKER İÇERİĞİ, YAĞLANMADA DİKKATE ALINMASI GEREKEN BİR PARAMETRE”
Prof. Dr. Umut Toprak, çalışmada bulunan bir öteki kıymetli bulgunun da patates böceklerindeki şeker-yağ alakası üzerine olduğunu bildirdi.
İlk bilgilerin patates böceklerinde biriken yağların besinlerden gelip gelmediği sorusunu beraberinde getirdiğini aktaran Toprak, çalışmalarda, böceklerin besinlerdeki yağların yanı sıra şekerden alınan yağları da biriktirdiklerini tabir etti.
Patates böceklerinin patates bitkisinin yapraklarında beslenirken çok ağır ölçüde şeker aldığını kaydeden Toprak, “Bu şekeri bu ağır ölçüde lipit kullanımı ve üretimi için kullanmakta. Bu nedenle buradan çıkan sonuç, beşerde da yahut başka göğüslü modellerde de yağ sentezinde şeker kaynak olarak kullanılabiliyor. Hasebiyle burada besinlerin şeker içeriği, yağlanma açısından katiyen dikkate alınması gereken bir parametredir.” bilgisini paylaştı.
“BU GENLERİN ÇALIŞMASIYLA YAĞLAR BİRİKTİRİLİP KIŞ BOYUNCA YAKILABİLİYOR”
Prof. Dr. Toprak, genellikle kış mevsiminde insanların yağ oranlarındaki artıştan kilo sorunu yaşadıklarına dikkati çekti.
Ancak birçok canlı kümesinde bu yağlanmanın “hayatta kalma mücadelesi” manasına geldiğini belirten Toprak, “Patates böceğinde de bunu ispatladık. Patates böcekleri, sonbaharda ışıklanma mühletinin ve şiddetin düşüşüne bağlı olarak çok ölçüde yağlanıyor ve yağlanmanın ölçüsü tesadüf değil. Yağlanmada rol alan genler de muhakkak, bizim bulduğumuz genler. Bu genler insanlarda olduğu üzere motamot var ve münasebetiyle da bu genlerin çalışmasıyla yağlar biriktirilip kış boyunca yakılabiliyor. Bu da çalışmamızın en değerli çıktısıdır.” bilgisini verdi.
“OBEZİTE ÜZERE HASTALIKLARIN ART PLANININ ANLAŞILMASI AÇISINDAN ÖNEMLİ”
Patates böceklerinin potansiyelinin çok yüksek olduğunu vurgulayan Toprak, böceklerin yağ biriktirme ve yağ yakma sistemlerinin anlaşılmasının insanlardaki karaciğer yağlanması ve obezite üzere sıhhat meselelerinin tahlilinde yahut bu hastalıkların biyokimyasal art planının anlaşılması açısından çok kıymetli olduğunu vurguladı.
Toprak, patates böceklerinin yağlanmada bir nevi “fabrika ayarında” olduğu değerlendirmesinde bulunarak, şöyle devam etti:
“Özellikle yağ yakma düzeneklerinde rol alan kimi kilit genler var ki bunların en kıymetlisi glukagon. Glukagon gibisi peptitler üzerinden zayıflama yahut yağ yakımı ile alakalı çok kıymetli çalışmalar yapmaktayız. Tekrar deney model hayvanların üzerinde, bunlar içerisinde fare üzere modeller de var. Münasebetiyle böcekten elde edilen gibisi bir peptitin bu manada göğüslü bir modelde de yağlanmayı azaltıp azaltmadığını bu çalışmalarla ortaya koyacağız. Bu türlü bir datanın ortaya çıkışı da büyük bir avantaj sağlayacaktır. Ön denemelerimiz şunu gösteriyor ki, direkt ağızdan uygulandığı vakit yağ yakmada kısa müddette sonuç göstermesine yönelik ümit var.”