Getty Images Yeni yayımlanan bir araştırmaya nazaran 1990-2019 ortasında 50 yaşın altındaki yetişkinlerde erken kanser olayları % 79 artarken kanserle bağlantılı vefatlar de % 28 arttı.

Luisa Toscano göğüs kanseri olduğunu öğrendiğinde afallamış.

“Tamamen beklenmedikti” diyor 38 yaşındaki Brezilyalı iki çocuk annesi.

“Gençtim, sağlıklıydım, fittim ve hiçbir risk faktörü taşımıyordum. Benim başıma bu gelmemeliydi. İnanamadım. Kanser, benim gerçekliğimden çok uzak görünüyordu.”

Mart 2024’te Luisa’ya kanserin çoktan ilerlediği manasına gelen, üçüncü evre teşhisi kondu.

Luisa dört buçuk aydan uzun mühlet kemoterapi gördü, akabinde göğsünün bir kısmının alındığı bir ameliyat oldu, son olarak da radyoterapi aldı.

Luisa’nın Ağustos’ta tedavisini tamamlamasına karşın, kanserinin yine nüksetmesini engellemek için hala ilaç alması gerekiyor.

“Kemoterapi agresifti fakat bedenim uygun dayandı” diyor Luisa. “Bunu da etkin bir ömür üslubum ve genç, güçlü bir bedenim olmasına bağlıyorum.”

Sonra sıra ameliyata geldi.

“Çok şükür ki göğsümün tamamının alınması gerekmedi. Saçlarımın dökülmesi, en güç kısmıydı. Her şey o kadar süratli ve ağır bir halde oldu ki. Aynaya baktığımda ürküyordum ve bu çocuklarımı da etkiliyordu.”

Luisa Toscano Brezilyalı, 38 yaşındaki iki çocuk annesi Luisa Toscano, kanser teşhisini duyduğunda afalladığını söylüyor.

Luisa’nın öyküsü cinsinin tek örneği değil, hatta global bir eğilime dikkat çekiyor:

Genç yetişkinler ortasında kanser oranı artıyor, bir birçoklarının ailesinde kanser kıssası olmamasına karşın.

Biyolojik, çevresel ve hayat stiline bağlı sebeplerden ötürü kanser yaşı daha ileri şahıslarda daha sık görülüyor. Örneğin, yaşlanmak hücre bölünmelerini hızlandırarak mutasyonun birikmesine, münasebetiyle da yüksek kanser riskine yol açıyor.

Dolayısıyla onkologlar uzun müddettir erken yaşta kanser hadiselerini genetik faktörlere bağlıyorlardı. Göğüs kanserindeki BRCA1 ve BRCA2 mutasyonları bunun bir örneği.

Ancak Luisa üzere genetik eğilim göstermeyen hastaların sayısı gitgide artıyor.

Artan vakalar

BMJ Oncology mecmuasında geçtiğimiz günlerde yayımlanan bir araştırmaya nazaran 1990-2019 ortasında 50 yaşın altındaki yetişkinlerde erken kanser hadiseleri % 79 artarken, kanserle bağlantılı vefatlar de % 28 arttı.

Araştırma 204 ülkede 29 kanser tipini inceliyordu.

Getty Images Erken kanser hadiselerini inceleyen kapsamlı bir rapora nazaran göğüs kanseri, hadise sayısı en çok artan kanser çeşidi.

The Lancet Public Health mecmuasında yayımlanan bir diğer araştırma da ABD’de 17 kanser çeşidinin nesilden nesle yaygınlaştığını, bu artışın bilhassa de (1965 ve 1996 yılları ortasında doğan) X ve Y Kuşağı’nda yaşandığını gösterdi.

Amerikan Kanser Vakfı’nın (ACS) yeni bir çalışmasına nazaran ise 2012- 2021 ortasında 50 yaş altındaki beyaz bayanlarda göğüs kanseri yıllık bazda % 1,4 artarken, bu oran 50 yaş ve üstü bayanlarda ise % 0,7 oldu.

BMJ Oncology araştırmasına nazaran genç yetişkinler ortasında geniz, mide ve kalın bağırsak üzere başka kanser çeşitleri de arttı.

Kırmızı et, sodyum, alkol

Araştırmacılar bu durumun sebeplerini bulmak için çalışıyorlar, lakin Lancet araştırması artışın, kanseri engellemeye yönelik on yıllardır elde edilen kazanımları geri çevrilebileceği ikazında bulunuyor.

BMJ Oncology ve Lancet araştırmalarına nazaran yüksek ölçüde kırmızı et ve sodyum içeren, fakat gereğince meyve ve süt olmayan beslenme ile alkol ve tütün kullanımı, bilinen şüphelilerden kimileri.

Dünya Sıhhat Örgütü de obezitenin, enflamasyon ve hormonal bozulma sebebiyle, yüksek kanser riski ile yakından bağlantılı olduğunu söylüyor.

Lancet’in çalışması ABD’deki genç yetişkinler görülen her 17 kanser olayından 10’unun obezite ile irtibatlı olduğunu gösteriyor. Böbrek, yumurtalık, karaciğer, pankreas ve safra kesesi kanserleri bunlar ortasında.

Ancak bu faktörlerin hadiselerin tümüne açıklık getirmiyor.

Luisa Toscano Luisa ailesinin dayanağının kanserle çabasında kritik rol oynadığını söylüyor

Bilim insanları bu duruma katkıda bulunan öteki etkenleri de araştırıyor.

Bazı uzmanların savına nazaran elektronik aygıtlar ve sokak lambalarından yayılan yapay ışığa daima maruz kalmak biyolojik saati aksatıyor, hasebiyle da göğüs, kalın bağırsak, yumurtalık ve prostat üzere birtakım kanser cinslerinin riskini artırıyor.

Başka çalışmalar da gece mesaisinde çalışarak ışığa maruz kalmanın melatonin düzeylerini yükselttiğini, münasebetiyle da kanser yayılımını teşvik ettiğini öne sürüyor.

Yeni Zelanda’da yaşayan cerrah Frank Frizelle Haziran 2023’te mikroplastiklerin mesane kanserindeki rolünün araştırılması davetinde bulundu. Frizelle mikroplastiklerin, “prezervatife delik açar” üzere, bağırsaktaki mukus katmanına ziyan verdiğini öne sürdü.

Başka araştırmacılar da emülgatörler ve besin boyaları üzere ögelerle çok süreç görmüş besinlerdeki katkı unsurlarının bağırsak iltihabını artırabileceğini ve DNA’ya ziyan verebileceğini savunuyor. Amerikan Kanser Araştırmaları Derneği’ne nazaran bağırsaklardaki aksaklıklar sırf bağırsak kanseriyle değil, göğüs ve kan kanseri ile de alakalı.

Antibiyotik kullanımı

Bazı araştırmacılar da bağırsaklardaki mikrobiyomları bozduğu için, bilhassa küçük çocuklarda antibiyotik kullanımının artışının da sorumlu olabileceğini düşünüyor.

Antibiyotik kullanımı 2000 yılından beri global çapta yaklaşık yüzde 45 arttı. 2019 yılında yayımlanan bir araştırmada İtalyan bilim insanları antibiyotik kullanımındaki artışın akciğer kanseri, lenfoma, pankreas kanseri, böbrek hücreli karsinom ve çoklu miyelom ile irtibatlı olduğunu öne sürdü.

BMJ Oncology araştırmasının müelliflerinden, İskoçya’nın Edinburgh Üniversitesi’nde bağırsak ve rektum cerrahisi ile proktoloji Profesörü Malcolm Dunlop jenerasyondan nesle uzunluk ortalamasının artmasının bile kanser olaylarındaki artışta rol oynayabileceğini söylüyor.

Getty Images Biyolojik, çevresel ve hayat stiline bağlı sebeplerden ötürü kanser yaşı daha ileri şahıslarda daha sık görülüyor

Dr. Dunlop, “Dünya çapında, genelde beşerler uzuyor… ve uzunluk ile bağırsak kanseri üzere kimi kanser tipleri ortasında kuvvetli bir gerçek orantı var” diyor.

Kanser riskini daha fazla hücre sahibi olmaya, doğal olarak bedenimizde üretilen büyüme hormonuna maruz kalmaya ve kolon yüzeyinin artmasıyla mutasyon fırsatlarının çoğalmasına bağlıyor.

Dünyanın önde gelen kanser genetiği uzmanlarından Dr. Dunlop erken kanser olaylarının tek bir sebepten değil, birkaç faktörün bir ortaya gelmesinden doğduğunu, lakin bunları tespit etmenin sıkıntı olduğunu söylüyor.

Dr. Dunlop ayrıca “Vakalar göreli artsa bile mutlak risk düşük kaldığı için” genç nesillerde kanser taraması yapmanın maliyet manasında makul olmadığı görüşünde.

ABD Ulusal Kanser Enstitüsü’ne nazaran kanser teşhislerinin % 80’i 55 ve üstü yaştaki şahıslara konuluyor.

Pratisyen doktorlara çağrı

Ancak bu durum Uluslararası Kanser Kontrol Birliği üzere büyük kuruluşları, genç hastalardaki belirtilerin, göza arkası edilmemesi için pratisyen doktorlar ortasında erken yaştaki kanser olaylarını artırmaya çalışmaya yöneltti.

Brezilya Klinik Onkoloji Topluluğu (Brazilian Society of Clinical Oncology) Başkanı Dr Alexandre Jácome “60 yaşının üzerindeki bir kişi dışkılama zorluğu, yorgunluk ve şişkinlik bildiriyorsa hekimler bu semptomları ciddiye alarak ayrıntılı tarama istiyorlar. Lakin 30’lu yaşlarında, etkin ve yaygın kolorektal kanser profiline uymayan birinin durumunda bu semptomlar ufak rahatsızlıklar olarak göz gerisi edilebilir” diyor.

Geç geç teşhisin de hayatta kalma talihini tehlikeye attığını ekliyor.

“Bunlar hayatının baharında, aile kuran, yaşamak için tüm sebepleri olan şahıslar. Kanser teşhisi hem onları, hem de sevdiklerini sarsıyor,” diyor Dr. Jácome.

Dr. Jerome genç hastaların agresif tedavi prosedürlerine daha toleranslı olduğunu, hasebiyle da düzgünleşme talihlerinin yükseldiğini ekliyor Dr. Jácome.

Dr. Dunlop da erken kanser olaylarının uzun vadeli tesirleriyle ilgili kaygı lisana getiriyor.

“Bu kanserlerden etkilenen daha gençler bu riskleri ileri yaşlarına da taşıyabilirler,” diye uyarıyor.

“Bu gelecekte yaşanacak telaş verici bir artışın habercisi mi, yoksa sadece bir şeye maruz kalan bir yaş kümesi mu?”

Hayatı değiştiren deneyim

Kanser tedavisi geçiren Luisa şöyle konuşuyor:

“En sıkıntı ders hem sıkıntı günleri, hem de sevinçli günleri eş derecede kabullenmekti. Karanlık hisler geldiğinde, akıp gitmelerine müsaade verdim. Güçlü hissettiğimde, o anların da geçeceğini bilerek değerlerini bildim.”

Diğerlerine tavsiyesi ise şu:

“Her gün ile teker teker yüzleşin. Bedeninizi dinleyin. Kimi günler yapabileceğiniz en âlâ şey dinlenmek ve bunda bir sorun yok.

“Kanser yanında bir gölge getiriyor, ancak sizi tanımlamak zorunda değil. En sıkıntı vakitler bile hayat, gelişim ve mana içeriyor.”