Getty Images Donald Trump

NATO, yeni ABD Başkanı Donald Trump’ın 20 Ocak’ta misyona başlamasını tedirginlikle bekliyor.

İlişkilerdeki birinci imtihan savunma harcamaları olacak.

NATO’da mevcut karar nazaran üye ülkelerin gayrisafi yurt içi hasılalarının %2’sini savunma harcamalarına ayırmaları bekleniyor.

Trump, bu gayenin %5’e yükseltilmesini istiyor.

NATO Genel Sekreteri Mark Rutte de sık sık Rusya’nın savunma yatırımlarındaki artışına dikkat çekiyor.

Hatta geçtiğimiz günlerde müttefikleri “Savaşta değiliz lakin barışta da değiliz” diyerek uyardı ve savunma harcamalarının artırılması davetinde bulundu.

Ancak İttifak’ın Avrupa kanadında ve Kanada’da bu yeni amacın gerçekçi olup olmadığı tartışılıyor.

NATO kulislerinde savunma harcamalarının %5’e çıkarılmasını destekleyen ülkelere rastlamak mümkün değil.

Genel kanı %2’nin üzerine çıkılması gerektiği ancak %3’ün daha gerçekçi olduğu istikametinde.

Türkiye, 2024’te %2.09 ile birinci defa amacın üzerine çıktı.

BBC Türkçe‘ye konuşan Türk yetkililer, Ankara’nın önümüzdeki yıllarda da %2 gayesinin üzerinde kalacağını varsayım ediyor.

NATO’nun savunma harcamaları konusunda son kararını Haziran ayına kadar vermesi bekleniyor.

TRUMP NE İSTİYOR?

Trump, seçim kampanyasının başında NATO’da siyaset değiştirme niyetini açıkça ortaya koydu.

Hatta savunma harcamalarını artırmayan ülkeleri Rusya’ya karşı savunmayacağını dahi ima etti.

Trump bu söylemi birinci sefer 2018’deki NATO Tepesi’nde kapalı kapılar gerisinde lisana getirmişti.

Sonrasında 2022’deki bir aktiflikte bu bakış açısını tekrarladı.

Getty Images ABD’de başkanlık seçimlerini kazanan Donald Trump 20 Ocak’ta ikinci sefer başkanlık koltuğuna oturacak.

10 Şubat 2024’te Güney Carolina’daki seçim mitinginde ise bir adım daha ileri gitti.

Trump bu mitingde, mali yükümlülüklerini yerine getirmediğini düşündüğü NATO müttefiklerinden rastgele birine saldırması için Rusya’yı “teşvik edeceğini” söyledi.

Trump, NATO üyelerine hitaben “Ödemek zorundasınız! Faturalarınızı ödemek zorundasınız” dedi.

PAZARLIK TAKTİĞİ Mİ?

Brüksel’de Trump’ın birinci misyon devrinde ortaya koyduğu öngörülemezliğe dikkat çekiliyor.

Bu bağlamda son çıkışlarının blöf mü gerçek mi olduğunu anlamanın zorlaştığı yorumları yapılıyor.

Trump’ın %5 çıkışı birden fazla etraf tarafından pazarlık taktiği olarak bedellendiriliyor.

Trump’ın birinci vazife periyodunda yaptığı üzere şok tesiri yaratma ve çıtayı yüksekte tutarak gayenin mümkün olduğu kadar üst çıkmasını sağlama yaklaşımı izlediği yorumları yapılıyor.

Trump geçmiş periyotta de evvel %4 vurgusu yapmış lakin sonrasında bu oran konusunda ısrarcı olmamıştı.

‘SAVAŞTA DEĞİLİZ LAKİN BARIŞTA DA DEĞİLİZ’

Hollanda Başbakanı olduğu periyotta Trump’la yakın bir bağlantı kuran NATO Genel Sekreteri Mark Rutte savunma harcamaları gayesinin artırılmasına yönelik davetleri yanlışsız buluyor.

Rutte, Ukrayna savaşından bu yana Rusya’nın savunma yatırımlarındaki artışa dikkat çekerek müttefik ülkeleri hareketlendirmeye çalışıyor.

Getty Images Almanya Başbakanı Olaf Scholz ve NATO Genel Sekreteri Mark Rutte, 14 Ocak’ta Baltık Denizi güvenliği ile ilgili bir toplantıda biraraya geldi. Toplantıda buradaki “Rus gölge filosuna” karşı operasyon kararı alındı.

Mesela 13 Ocak’ta Avrupa Parlamentosu Dışişleri Komitesi’ndeki konuşmasında, “Savaşta değiliz fakat barışta da değiliz” dedi.

Mevcut gayesi tutturma eforlarını takdir ettiğini söyleyen Rutte, bu konuşmada “Yüzde iki muhakkak kâfi değil. Müttefiklerin önümüzdeki yıllarda inançta kalmak için %2’den çok daha fazla harcama yapması gerekecek” dedi.

Rutte, ABD’nin hala NATO’da harcanan tüm paranın %60’ından fazlasını üstlendiğini vurguluyor.

NATO’da yapılan hesaplar 2024’te müttefiklerin toplam savunma harcamalarının 1.4 trilyon dolar olacağına işaret ediyordu.

Bu ölçüde ABD’nin hissesi yaklaşık 968 milyar dolar, öbür 31 ülkeninki ise toplam 507 milyar dolar olarak hesaplandı.

HANGİ ÜLKE NEREDE DURUYOR?

NATO kulislerinde de %5’i makul bulan bir isme rastlamak pek mümkün değil.

Hemen her ülke bu oranı tutturmanın siyasi ve ekonomik açıdan mümkün olmadığını vurguluyor.

Bununla birlikte genel kanı %2’nin de artık sürdürülebilir olmadığı yönünde.

İtalya Savunma Bakanı Guido Crosetto, 8 Ocak tarihinde yaptığı bir açıklamada tartışmalarla ilgili “Şu anda dünyadaki çabucak hemen her ulus için imkansız olan %5 olacağını sanmıyorum” dedi.

Ancak yeni amacın %2’den fazla olacağı yorumunu yaptı.

Almanya Başbakanı Olaf Scholz ve 23 Şubat’ta yapılacak erken seçimlerde halefi olma ihtimali bulunan Hristiyan Demokrat Birlik (CDU) lideri Friedrich Merz de amacı gerçekçi bulmuyo

Merz, bir Alman televizyonuna yaptığı açıklamada, “Yüzde 2, 3 yahut 5’lik amaçların temelde hiçbir ehemmiyeti yok. Belirleyici olan kendimizi savunmak için gerekeni yapmamızdır” dedi.

Avrupa Parlamentosu Savunma Alt Komitesi Başkanı Marie-Agnes Strack-Zimmermann da Avrupa’nın harcamaları artırması gerektiğini söyledi lakin “keyfi” bir sayıya odaklanılmasına karşı ihtarda bulundu.

Fransa‘da da %5 maksadı, mali açıkların boyutu nedeniyle erişilemez olarak niteleniyor.

NATO’nun ikinci büyük ordusuna sahip olan Türkiye 2014-2024 periyodunda ortalama yüzde 1.58 düzeyindeydi.

Türkiye, 2024’te %2.09’la birinci kere amacın üzerine çıktı.

TÜRKİYE ARTIŞA TAKVİYE VERİYOR

Türkiye, mevcut güvenlik ortamında %2 oranının artırılmasını destekliyor.

Bununla birlikte yüzde 5 amacı için belirlenmiş spesifik bir yaklaşım yok.

BBC Türkçe‘ye konuşan Türk yetkililer, NATO’da bu yıl belirlenecek kabiliyet gayelerine ulaşılabilmesi için zati %2’nin olabildiğince üzerine çıkılması gerektiğinin altını çiziyor.

Aynı yetkililer, gerek F-16 modernizasyonu gerekse Eurofighter alımı üzere adımlarla Türkiye’nin %2’nin üstündeki pozisyonunu önümüzdeki yıllarda da pekiştirerek sürdüreceği görüşündeler.

Türkiye, NATO’daki müttefiklerine savunma harcamalarına odaklanılan bir devirde üye ülkeler ortasındaki kısıtlamaların kaldırılmasının ehemmiyetini de her fırsatta hatırlatıyor.

Türk yetkililere nazaran savunma harcaması kadar yetenek geliştirmek, üretim yapabilmek ve kuvvet yapısına katkıda bulunabilmek de değerli.

ÇÖZÜM YÜZDE 3 FORMÜLÜ MÜ?

Analizlerde en çok rastlanan oran ise %3.

Savaş senaryolarına hazırlıklı olunması gerektiğini belirten NATO Askeri Komite Başkanı Amiral Rob Bauer, Brüksel’de düzenlenen bir konferansta şöyle konuştu:

“Yeni planların uygulanabilir olması için gereken toplam oran gayrisafi yurt içi hasılanın %2’sinden çok %3’üne yakındır.”

Yüzde 3 oranının Trump’ı tatmin etmeyeceğini düşünenler ise %3,5’e işaret ediyorlar.

Her iki oran da %5’e kıyasla makul görünse de tutturulması yıllar alabilir.

Getty Images Trump’ın 2019 yılında katıldığı bir NATO Tepesi’nde başkanlar birarada

Savunma harcamalarına ait %2 amacı 2014’te belirlenmişti.

O tarihte amacı yalnızca ABD, Yunanistan ve İngiltere tutturuyordu.

Aradan geçen 11 yıla karşın bu amacı hâlâ tutturamayan ülkeler var.

NATO’nun geçtiğimiz aylarda açıklanan son bilgileri, 2024’te 32 İttifak üyesinden 24’ünün gayesi aştığını gösteriyor.

Polonya %4.12’yle birinci sırada yer alırken bu ülkeyi Estonya (%3.43) ve ABD (%3.38) izliyor.

Yüzde 2’ye şimdi ulaşamayan NATO üyeleri ise Hırvatistan (%1.81), Portekiz (%1.55), İtalya (%1.49), Kanada (%1.37), Belçika (%1.30), Lüksemburg (%1.29), Slovenya (%1.29) ve İspanya (%1.28).

YENİ ORAN NE VAKİT NETLEŞECEK?

Konuya ait tartışmalar Trump daha vazifesi devralmadan başladı.

Hatta Trump’ın takımıyla Avrupalı müttefik ülkelerin yetkilileri ortasında temas olduğu da medyaya sızdı.

Yeni orana ait kararın bugünden yarına netleşmesi kelam konusu değil.

Öncelikle her ülke kendi değerlendirmesini yapacak.

Bazı NATO üyesi Avrupa ülkeleri ikili ve çoklu temaslarla mevzuyu şimdiden masaya yatırıyor.

Sonrasında NATO içinde istişarelere geçilecek.

Konu öncelikle savunma bakanları seviyesinde ele alınacak.

Nihai kararın ise haziran ayında Hollanda’da yapılacak NATO Lahey Tepesi’ne kadar verilmesi öngörülüyor.

Orana ait kararın, NATO’daki her kararda olduğu üzere, oybirliğiyle alınması gerekiyor.