Kahramanmaraş merkezli zelzelelerin 2. yılında, Toplum Çalışmaları Enstitüsü mevzuyu birçok parametreden ele alan kapsamlı bir araştırma yayınladı.
“Türkiye’nin Kentleşme Raporu” isimli raporda, Türkiye’nin 1950’lerde başlayan süratli kentleşme süreci, plansız yapılaşma ve afet risk idaresindeki yetersizliklerden kaynaklanan meseleler ele alındı.
“TOPLUMSAL İŞTİRAKİN SONLU OLMASI ÜZERE TEMEL MESELELERİ DA BERABERİNDE GETİRMİŞTİR”
Marmara, Van ve Kahramanmaraş zelzeleleri üzere büyük ölçekli felaketlerin ortaya koyduğu yapısal eksikliklere dikkat çeken çalışma, sıkıntıları kentleşme siyasetlerinin tarihi gelişimi çerçevesinde inceliyor.
Türkiye’de kentsel planlama anlayışının tarihi olarak merkeziyetçi ve kısa vadeli çıkarlara odaklı bir modelden öteye geçemediğine değinilen araştırmada, “Bu durum, planlamanın uzun vadeli vizyon eksikliği, lokal dinamiklerin göz gerisi edilmesi ve toplumsal iştirakin sonlu olması üzere temel meseleleri da beraberinde getirmiştir. Son yıllarda yapılan kentsel dönüşüm projeleri, çoklukla rant odaklı yaklaşımlar nedeniyle toplumsal ve çevresel meseleleri daha da derinleştirmiştir. Son yıllarda yaşanan sarsıntılar, seller üzere felaketler ise bu anlayışın ne derece yetersiz olduğunu açıkça ortaya koymuştur. Bilhassa yaşanan sarsıntılar sonrasında gözlemlenen altyapı çökmeleri, koordine edilmemiş kurtarma çalışmaları ve dayanıksız yapılaşma, mahallî dinamikleri yok sayan kapalı planlama uygulamalarının sonucudur. Bu felaket, kent planlamasında dayanıklılık ve topluluk odaklı yaklaşımların hayati değerini bir defa daha vurgulamıştır” denildi.
ULUSLARARASI TECRÜBELERİN ORTAYA KOYDUĞU SONUÇ: AÇIK PLANLAMA
Uluslararası tecrübelerin, açık planlama anlayışının başarılı uygulamalarını gözler önüne serdiği aktarılan raporda, toplum iştirakini merkeze alan, dayanıklılığı ve esnekliği önceliklendiren, birebir vakitte lokal dinamiklere uygun tahliller sunan bu planlama anlayışının, Türk kentlerinin daha sürdürülebilir, kapsayıcı ve yaşanabilir hale gelmesi için kritik bir adım olacağı vurgulandı.
Planlama süreçlerinin halkın etkin iştirakiyle şekillenmesinin büyük kıymet taşıdığı vurgulanan raporda, şunlar kaydedildi:
“Halkın kente dair gereksinim ve önceliklerini belirleyebileceği platformlar oluşturulmalı ve bu süreçler karar alma sistemlerine entegre edilmelidir. Böylelikle mahallî bilgi ve toplumsal muhtaçlıklar, kentsel gelişim projelerine dahil edilerek daha tesirli ve kapsayıcı tahliller üretilebilir. Birebir vakitte, kentsel yapılar, süratli değişen ekonomik, toplumsal ve çevresel şartlara ahenk sağlayacak halde esnek bir yapıda tasarlanmalıdır. Esneklik, farklı gereksinimlere karşılık verebilmek için çeşitliliği ve yeniliği teşvik ederken; dayanıklılık bu yapıların uzun ömürlü olmasını ve toplumsal krizlere karşı direnç göstermesini sağlar. Bu 2 öge, kentlerin hem bugünkü hem de gelecekteki zorluklara karşı hazırlıklı olmasını mümkün kılar. Bunun yanı sıra, milletlerarası uygun uygulamalardan öğrenmek ve bu tecrübeleri Türkiye’nin mahallî dinamiklerine uygun halde uyarlamak da kıymetli bir adımdır. Hollanda, Japonya, Danimarka ve Kolombiya üzere ülkelerdeki başarılı örnekler, sürdürülebilir ve kapsayıcı kentler inşa etme konusunda ilham verici modeller sunmaktadır. Öteki bir tabirle planlama süreçlerinin bu unsurlar çerçevesinde yine tasarımı, Türk kentlerinin yalnızca fizikî değil, toplumsal ve kültürel manada da daha yaşanabilir, adil ve kapsayıcı bir yapıya kavuşmasını sağlayacaktır.”
YASAL ÇERÇEVENİN GÜNCELLENMESİ ŞART
Türkiye’de kentlerin değişen çevresel ve toplumsal gereksinimlerine cevap verebilmesi için yasal çerçeve uzun yıllardır imar planları, kentsel dönüşüm maddeleri ve büyükşehir belediyelerinin yetkilerinin genişletilmesi üzere düzenlemelerle şekilleniyor. Fakat rapora nazaran bu düzenlemeler ekseriyetle sürdürülebilirlik, toplumsal iştirak ve etraf muhafaza prensiplerini tam manasıyla karşılayamıyor, plansız yapılaşma ve kimliksizleşen kentler üzere meseleleri da beraberinde getiriyor. Rapora nazaran, kelam konusu dönüşüm sürecinde yönetişim ve yasal düzenlemeler de büyük bir kıymete sahip. Buna nazaran kentlerin geleceğini şekillendiren siyasetlerin, lokal halkın gereksinimlerini ve önceliklerini göz önünde bulunduran, şeffaf ve iştirakçi bir anlayışla oluşturulması gerekiyor.
