Ekonomim müellifi Alaattin Aktaş, Türkiye İstatistik Enstitüsü’nün (TÜİK) enflasyon sepetine ait “Piyasadaki en ucuz yumurta aranıp bulunmuş üzere; 4,8 lira, 5 lira bile değil. Daha tuhafı 2024’ün birinci yarısında yumurta fiyatları yüzde 28 gerilemiş. Sonra ne olmuşsa olmuş ve ikinci yarıda tam yüzde 93 artış yaşanmış. Tavuklar 2024’ün birinci yarısında tam kapasite yumurtladılar fakat ikinci yarıda ülke çapında greve giderek arz-talep istikrarını bozdular da mı bu fiyat anormalliği yaşandı? İzahı olmayanın mizahı oluyor işte” değerlendirmesini yaptı.

Aktaş, TÜİK’in TÜFE hesabında dikkate aldığı unsur sepetini şöyle kıymetlendirdi:

“Listede 55 kalem mal ve hizmet bulunuyor. Bu kalemlerin bir kısmındaki fiyatlarda bir tuhaflık yok, en azından bana nazaran. Örneğin dana ve kuzu eti fiyatları. Piyasada elbette daha değerlisi da vardır lakin bu fiyatlar Türkiye ortalamasını gösterdiği için makul sayılır. Ne var ki fiyat makul üzere görünüyorsa da geçen yıl birinci ve ikinci yarıdaki artış oranları güya bir tuhaflığa işaret ediyor. 

Dana eti fiyatları yılın ikinci yarısında neredeyse hiç artmamış, kuzu etinde ise sadece yüzde 7’ye yakın artış var. Hele tavuk eti! 2024’ün tümündeki artış sırf yüzde 26 olmuş, üstelik ikinci altı ayda fiyatlar artmak bir yana yüzde 5 gerilemiş. Sizce bu makul mü?

Peki ya yumurta fiyatları! Piyasadaki en ucuz yumurta aranıp bulunmuş üzere; 4,8 lira, 5 lira bile değil. Daha tuhafı 2024’ün birinci yarısında yumurta fiyatları yüzde 28 gerilemiş. Sonra ne olmuşsa olmuş ve ikinci yarıda tam yüzde 93 artış yaşanmış. Tavuklar 2024’ün birinci yarısında tam kapasite yumurtladılar fakat ikinci yarıda ülke çapında greve giderek arz-talep istikrarını bozdular da mı bu fiyat anormalliği yaşandı? İzahı olmayanın mizahı oluyor işte…

TÜİK’e nazaran kira aralık ayında 8 bin 176 lira seviyesinde. Kira geçen yıl birinci altı ayda yüzde 47, ikinci altı ayda yüzde 40 artmış, yıllık artış da yüzde 106 olarak gerçekleşmiş. Kira konusu çok karışık ve hesaplamasında problem var. TÜİK temel olarak kira kontratlarının yenilenmesiyle ortaya çıkan artışı izliyor. Bir manada portföyde sayılan bir konutun boşalıp yeni kiracıya verilmesi halinde ortaya çıkan artış da dikkate alınıyor. Bu çeşit durumlarda kira çok yüksek olabiliyor, haliyle artış oranı da yükseliyor. Lakin TÜİK ‘gerçekleşen kiralamaları’ izlediği için kiraya verilmek üzere bekleyen, talep edilen kira fiyatı da ‘durduğu yerde’ yükselen konutları TÜFE kapsamında dikkate almıyor. Zira ortada bir süreç yok. Hasebiyle 8 bin 176 lirayı bu boyutuyla da düşünmek gerekiyor. Bu fiyat, yeni kiralanacak konutlar için kelam konusu olmayacak kadar düşük. 8 bin 176 lira, sırf yıllardır tıpkı konutta oturan ve TÜFE’deki artışın müsaade verdiği boyutta artırım yapanlar için geçerli olabilir. Pekala bu hesaplamanın doğrusu ne? Bu sorunun kolay bir cevabı yok. Teoride kira artışının bu formda, yani TÜİK’in yaptığı üzere izlenmesi hakikat görünüyor. Lakin pratikte pek de o denli değil. Örneğin 10 bin liraya oturmakta olduğu meskenden rastgele bir nedenle çıkan ve yeni konutu fakat 25 bin liraya bulabilen bir aile için hesaplama tümüyle değişiyor. Fakat TÜİK’in hesaplamasında bu durumda olanlar dikkate alınmıyor. TÜİK için değerli olan kiranın 10 binden nereye çıktığı.

TÜİK devlet hastanelerine ve özel muayenehaneye gidenlerin ödediği paranın ortalamasını alıyordu. Yani örneğin 100 hastanın 99’u para ödemeden devlet hastanesinde muayene oluyor, 1 hasta ise özel muayenehaneye giderek 3 bin 500 lira ödüyor; böylelikle 100 kişinin cebinden ortalama 35 lira çıkıyordu. Hesap kabaca bu türlü yapılıyordu. TÜİK bu yazımdan sonra 7 Ağustos 2024 tarihinde bir açıklama yaptı. 06212 kodlu ‘uzman doktor ücreti’ başlığı altında uzman doktorlara muayene için devlet hastanesinde ödenen muayene iştirak hissesinin, muayenehanede ödenen fiyatın, özel hastanede ödenen fiyatın ve ilaç iştirak hissesinin bulunduğunu açıkladı. TÜİK baktı ki tarif baş karıştırıyor ya da ben ve benim gibiler bu mevzuyu manipülasyon materyali yapıyor(!), tuttu 0621201 kodunun daha evvel ‘uzman doktor muayene ücreti’ olan tarifini ‘ayakta tedavi hizmetleri’ olarak değiştirdi. Ancak TÜİK bu değişikliği bir yerde yapmayı unuttu! TÜFE’nin ‘ana kümeler prestijiyle husus sepeti listesi’nin 269’uncu sırasında yer alan 0621201 kodundaki hizmet hala ‘uzman doktor muayene ücreti’ olarak duruyor.

“KİMSE BU MEVZUYU MANİPÜLE ETMEYE KALKIŞMASIN”

TÜİK’e çağrımdır! Yeni bir yıla girdik ve her yıl olduğu üzere TÜFE husus sepeti yenilenecek. Buyurun, madem kelam konusu kalem dört alt kalemden oluşuyor, her birine yeni bir kod ve yük verin. Kimse bu mevzuyu manipüle etmeye kalkışmasın; özel hastaneye gidenlerin, özel muayenehaneye gidenlerin ödemesinde ne kadar artış olduğunu görelim. O kalemi ayrıntılandırmak için bundan düzgün zamanlama mı olur? Hem bu dört alt harcama kalemi niçin tek kalemde birleştiriliyor ki? Türkiye’de milyonlarca çocuk ve genç devlet okuluna gidiyor ve en azından görünürde bunlar için aileleri para ödemiyor. Lakin öbür yandan milyonlarca çocuk ve genç de özel okula gidiyor. Artık bu öğrenciler için ‘Şu kadarına para ödenmiyor, şu kadarı için ödeme yapılıyor, bunun da ortalaması şu’ deniliyor mu? Niçin sıhhat için bir ortalama alınıyor?

Gelelim haziran ayında 33,69 lira olan eski ismiyle uzman doktor muayene ücreti, yeni ismiyle ayakta tedavi hizmeti bedelinin aralık ayında ne olduğuna… 33,69 liradan 34,47 liraya çıkmış… Altı ayda tam yüzde 2,32 artış! 2024 yılı boyunca da tam yüzde 7,28 artış! Artık bu durum komik ötesi bir duruma geldi! Deniliyorsa ki ‘Bu kadar şehir hastanesi yapıldı, vatandaş zati tartıyla buralara gidiyor’; pekala bir randevu almaya çalışsanıza!

“DOLUYA KOYSAN ALMIYOR, BOŞA KOYSAN DOLMUYOR”

Üniversite öğrencilerinin yurt fiyatı aralık ayında sadece 696 lira. KYK yurtlarında bu dolayda fiyat bulunabilir de bu hesap yapılırken niçin ortalama alınıp özel yurtlar hesaba katılmıyor sanki? Yok katılıyor da lakin bu meblağ mı bulunuyor? Ya kreşler? Gördüğümüz fiyat 9 bin 956 lira. Herhalde bu fiyat yıllık değildir, aylıktır! Pekala aylık olabilir mi; hayır olamaz, ortalama için çok yüksek. Pekala yıllık olabilir mi, şayet öyleyse bu fiyatın lafı bile edilmez. Aylığı 830 liraya gelir. Doluya koysan almıyor, boşa koysan dolmuyor!

TÜİK’e nazaran aralık ayında özel ilköğretim fiyatı yıllık bazda 109 bin, özel lise fiyatı 124 bin lira. Bedava! Özel üniversite fiyatı ise 415 bin lira. Bu olabilir; ismi vakıf üniversitesi olup ortalamayı çok aşağı çekenler olduğu biliniyor. Bir de dershane ve kurslar var, 82 lira üzere bir fiyat görünüyor fakat bunların ne olduğu pek anlaşılamıyor.”