Bugünlerde diplomasi etraflarında en çok tartışılan bahislerden biri olan, ‘Amerika Birleşik Devletleri’nin Rusya – Ukrayna Savaşı’ndaki rolü,’ 20 Ocak’ta vazifesi devralmaya hazırlanan yeni ABD başkanı Donald Trump ve kabinesi tarafından, ‘ulusal çıkarlar’ bağlamında tekrar ele alınıyor.

Görünürde Rus saldırganlığını engellemeye yönelik olan Washington’un Kiev’e yönelik cömert takviyesi, yaygın olarak Soğuk Savaş’ın birinci günlerinde ortaya çıkan ve 1946’da George Kennan’ın ‘Uzun Telgraf’ı ile ölümsüzleşen ‘çevreleme stratejisinin bir uzantısı’ olarak bedellendiriliyor. Lakin Cumhuriyetçi kanat, bu stratejinin artık yararını yitirdiğini, ABD’ye gereksiz ekonomik yükler getirdiğini ve acil iç sıkıntılardan uzaklaştırdığını savunuyor.

UZUN VE MALİYETLİ BİR OYUN

Ukrayna’ya yönelik, ‘demokrasiyi savunma’ argümanı ile gerekçelendirilen bu dayanak, Amerikan vergi mükelleflerinin finanse ettiği epeyce uzun ve maliyetli bir jeopolitik satranç olarak tanım edilebilir. Çünkü Kongre, Şubat 2022’den bu yana Ukrayna’ya askeri, insani ve ekonomik paketler dahil olmak üzere toplamda 100 milyar dolara yakın yardım sağladı. Bu finansman ile yeni bir ülke kurulabilirdi, ama savaşı derinleştirmekten ve daha fazla kayıptan öteki hiçbir işe yaramadı. Bundan en çok da Ukrayna etkilenmiş görünüyor.

Öte yandan, Cumhuriyetçi eleştirmenler, bu harcamaların enflasyonun hâlâ yüksek olduğu, ulusal borcun 33 trilyon doları aştığı ve birçok Amerikalının ekonomik güvensizlikle karşı karşıya olduğu bir periyotta gerçekleştiğini savunuyor ve bugünlerde, bu siyasetin akılcılığı kıyasıya sorgulanıyor.

AMERİKALI MESLEKTAŞIN SÖZLERİ

Ukrayna’ya sağlanan bol sıfırlı takviyenin yarattığı ekonomik yük, bugün hükümet bütçelerinin ötesine geçerek sıradan Amerikalıları derinden etkiliyor. 2022’de son 40 yılın en yüksek seviyesine çıkan enflasyon, güç ve besin fiyatlarındaki artışla daha da şiddetlendi. Bu artışın bir kısmı da elbet Rusya’ya uygulanan yaptırımlarla irtibatlı. Bu tedbirler, temelde Moskova iktisadını zayıflatmaya yönelik olsa da tıpkı vakitte, ABD’deki yaşam maliyetlerini artırarak hane bütçelerini zorluyor.

Eski Lider Donald Trump, 2023’te düzenlediği bir mitingde, “Kendi kentlerimiz çökerken Ukrayna’ya milyarlar gönderiyoruz” demişti. Haksız sayılmaz.

Geçen yıl Amerikalı meslektaşım Cyrus Janssen ile bir sohbetimizde, New York üzere büyük bir finansal başkentte, kamu hizmetlerinin eskiliğinden ve kalitesizliğinden dem vurmuştu. Örneğin kentteki metro sisteminin, güvenlik sıkıntıları ve eskimiş altyapı nedeniyle, ABD’nin dünya çapındaki savını karşılamaktan uzak olduğunu söylemişti. 

 Cyrus Janssen

SİLAH LOBİLERİNİN MERKEZİ ROLÜ

Aynı derecede tasa verici olan bir başka bahis ise özel çıkar kümelerinin dış politikayı şekillendirmedeki rolü. Washington’daki en güçlü lobi kümelerinden biri olan savunma sanayi şirketleri, Ukrayna’ya yönelik yardımlar sayesinde kârlarını sıra dışı ölçüde artırdı. Şahsen Amerikan medyasında çıkan yeni datalar, savunma sanayii şirketlerinin bu çatışmadan nasıl faydalandığını ve askeri-endüstriyel kompleksin, resmi karar alma düzenekleri üzerinde ne kadar tesirli olduğunu ortaya koyuyor.

Lockheed Martin, Raytheon Technologies ve Northrop Grumman üzere şirketler, Javelin füzeleri, HIMARS roket rampaları ve Patriot hava savunma sistemleri üzere silah sistemlerine yönelik artan talep sayesinde geçen yıllar içinde rekor kârlar bildirdi; bilanço raporlarına tek tıkla ulaşmak mümkün. Biden idaresinin Abrams tankları ve F-16 savaş uçakları üzere gelişmiş silahları Ukrayna’ya sağlama kararı ise bu şirketlerin çatışmadaki merkezi rolünü daha da pekiştirdi.

EISENHOWER’I HATIRLAMAK

Bu durumda, Lider Dwight D. Eisenhower’ın 1961’de ‘askeri-endüstriyel kompleksin büyüyen etkisine’ dair yaptığı uyarıyı hatırlamak gerekiyor.

Eisenhower, şöyle diyordu: “Askeri-endüstriyel kompleksin, hükümet yönetiminde haksız nüfuz edinmesine karşı dikkatli olmalıyız. Yanlış pozisyonlandırılmış gücün, felaketle sonuçlanabilecek yükselişi mümkün ve kalıcıdır…” 

ABD askeri-endüstriyel kompleksinin, Eisenhower’ın o yıllarda işaret ettiği yükselişi, bugün açıkça ulaşabileceği en yüksek irtifadadır ve son analizde; kurumsal kârın, ulusal refaha tercih edildiği bu yaklaşım, ABD müesses nizamını tıpkı bir kanser üzere çürütmektedir.

BUZ DAĞININ ‘GÖRÜNEN YÜZÜ’ BİLE DEĞİL

Yukarıda kelamını ettiğimiz şirketlerin, Kongre kararlarını nasıl etkilediğini merak edenler, OpenSecrets tarafından hazırlanan açık kaynaklı raporlara göz atabilir.

Bu raporlardaki kimi değerli bilgileri ele almak gerekirse; 

• 2022 yılında, Amerikan savunma sanayii şirketleri, federal lobicilik faaliyetleri için 872 lobiciyi devreye sokarak 130 milyon dolardan fazla harcama yaptı.
• 2022 yılında başlayan seçim maratonunda, savunma sanayii şirketleri ve siyasi hareket komiteleri (PAC’ler), adaylar ve komitelere yaklaşık 50 milyon dolar bağışta bulundu.
• 2022 yılı bütçe tasarısında askeri inşaat projeleri için özel ödenek alan 45 senatör, seçim devri boyunca savunma bölümünden ortalama 110 bin 930 dolar siyasi bağış aldı.

Senatör Bob Menendez ve eşi Nadine Arslanyan

Tabii, bunlar kamuya açık bilgiler. 2023 yılında bir rüşvet soruşturması kapsamında konutu aranan Türkiye aykırısı senatör Bob Menendez‘in tasarrufunda bulunan 22 külçe altın hatırlandığında, üstte söylem edilen sayıların, ‘buzdağının görünen yüzü bile olamayacağı’ çok açık.

Soruşturmanın yürütüldüğü tarihlerde Menendez’in, Senato Dış İlişkiler Komitesi Başkanı olduğunu hatırlatmakta da yarar var.

ORTADOĞU SİYASETİNİ BELİRLEYEN LOBİ

Lobiler, ABD dış siyasetinin şekillenmesinde derin ve çok istikametli bir tesire sahiptir. Savunma sanayiinin de ötesinde; etnik, dini, ideolojik ve ekonomik lobilerden oluşan bir ağ, ABD’nin global angajmanlarını belirlemede kili bir rol oynamaktadır.

Örneğin savunma şirketleri, askeri faaliyetlerin yüksek düzeylerde devam etmesinden çıkar sağlar; zira bu şartlar, silah sistemlerine olan talebi artırır. Bunun yansımaları, Orta Doğu üzere bölgelerde açıkça görülmektedir. Çünkü ABD’nin bölgedeki uzun periyodik varlığı, silah üreticileri ve özel savaş şirketleri için istikrarlı mukavelelere dönüşmektedir.

ABD’deki en tesirli ‘etnik/dini’ lobilerden biri de çoklukla “Yahudi lobisi” olarak isimlendirilen İsrail yanlısı bloktur. American Israel Public Affairs Committee (AIPAC) üzere tertipler, on yıllar uzunluğu ABD’nin Orta Doğu’daki dış siyasetini şekillendirmiştir. Bu yapılırken de kimi vakit, başka ABD müttefiklerinin ziyanı kıymetine, İsrail’in stratejik çıkarlarına öncelik verilmiştir.

Bunun en dikkat alımlı bir örneği, ABD’nin, terör örgütü PKK’ın Suriye’deki yapılanması SDG’ye verdiği dayanaktır. 

TRUMP’I NASIL ÇİĞNEDİLER?

Pentagon datalarına nazaran, Washington idaresi son beş yılda Suriye’deki kümelere toplamda yaklaşık 645 milyon dolar değerinde ‘resmi yardım’ sağladı. 2023 yılı için ise 183 milyon dolar bütçe ayrılmıştı. Bu yardımın değerli bir kısmı SDG‘ye gitti, lakin yardımların çapı bununla sonlu değil.

ABD tarafından, Türkiye’nin yarım asra yakın müddettir savaştığı terör örgütüne 4 bin Kalaşnikof, 100 doçka, 432 PKM, yüzlerce M4 ve M16 tipi makineli ve ağır makineli tüfek, keskin nişancı tüfekleri, ABD üretimi TOW tanksavarlar; bunların yanı sıra Humvee ve mayına sağlam MRAP üzere zırhlı araçlar, kamyonlar; çeşitli tıp ve kalibrelerde mühimmat, zırhlı ekipmanlar, gözetleme ve istihbarat dronları hibe edildi.

Bu açıkça bir ‘profesyonel ordu yaratma’ teşebbüsüdür.

Hatırlayalım; Trump 2019’da ABD kuvvetlerini kısmen Suriye’nin kuzeyinden çekme buyruğu verdiğinde lobiler ve finanse ettikleri kurumlar direnç göstererek bu çekilmenin kapsamını sınırlamıştı. Bu bile tek başına, ABD’nin bölgedeki varlığının, ulusal önceliklerden fazla çeşitli güç odaklarının çıkarları tarafından yönlendirildiğini ortaya koymaktadır.

ENERJİ LOBİSİ VE NORD STREAM PROJESİ

Benzer halde, güç şirketleri de kritik pazarlara yahut kaynaklara erişimi teminat altına alan siyasetlerden faydalanır. Bu kümelerin lobi faaliyetleri, genellikle ‘ulusal güvenlik’ telaffuzunu ekonomik amaçlarla birleştirerek ABD’nin dünyanın dört bir yanında yürüttüğü ‘kesintisiz savaş’ paradigmasını yasallaştırır.

Örneğin, Amerikan şirketlerinin çıkarları, Nord Stream 1 ve 2 üzere projelerin, ‘Rusya’dan Almanya’ya doğal gaz taşıma’ maksadıyla çatışmıştır. ABD, bu projeleri baltalayarak sırf Rusya’nın ekonomik tesirini zayıflatmayı değil, birebir vakitte Avrupa’yı, Amerikan sıvılaştırılmış doğal gazına daha bağımlı hale getirmeyi hedeflemiş ve bunu başarmıştır.

Bu strateji, büyük ölçüde güç lobilerinin finansmanıyla yönlendirilmiştir.

‘JEOPOLİTİK ZORUNLULUK’ DAYATMASI

OpenSecrets datalarına nazaran, petrol ve gaz sanayisi 2022 yılında lobi çalışmaları için 120 milyon dolardan fazla harcama yaparak kilit yasama ve yürütme kararlarını etkilemiştir. ExxonMobil, Chevron ve Cheniere Energy üzere büyük LNG ihracatçıları, Washington idaresini, Nord Stream’i baltalamak da dahil olmak üzere, Avrupa pazarında rekabeti azaltan kararlar alması tarafında etkilemiştir. 

Hatırlayalım; 2019 yılında, Trump’ın Enerji Bakanı Rick Perry, Avrupa ülkelerini Amerikan LNG’si satın almaya açıkça teşvik etmiş ve bunu ‘jeopolitik bir zorunluluk’ olarak tanım etmişti.

ABD, Nord Stream projesini baltalamak için çeşitli taktikler kullanmaktan da geri durmamıştır. Ana stratejilerden biri ekonomik baskı olmuştur. Örneğin, 2017 yılında yürürlüğe giren CAATSA yasası kapsamında, Nord Stream’in inşasında yer alan şirketlere yaptırımlar uygulamıştır. Bu yaptırımlar, projede yer alan Allseas üzere Avrupa firmalarını projeden çekilmeye zorlamış ve inşaat sürecini geciktirmiştir.

Bununla birlikte, ekonomik tedbirlerin de ötesinde, daha gizli ve yıkıcı taktiklere başvurulduğuna dair argümanlar bulunmaktadır… 

SEYMOUR HERSH’İN TEZLERİ DOĞRUYSA…

2022 yılının Eylül ayında, Baltık Denizi’ndeki Nord Stream 1 ve 2 boru çizgilerini kullanılamaz hale getiren patlamalar, devlet dayanaklı aktörlerin müdahalesine yönelik kuşkuları artırdı. Soruşturmalar, suçluları kesin olarak belirlememiş olsa da, Pulitzer ödüllü gazeteci Seymour Hersh, tarafından kamuoyuna açıklanan birtakım veriler ‘Biden idaresi tarafından yetkilendirilen bâtın bir sabotaj takımının, bu operasyonda rol oynadığına’ işaret etmekte. Olağan, bunlar Hersh’in savları.

Hersh, deniz kuvvetlerine bağlı dalgıçların, NATO tatbikatı kılıfı altında boru çizgisine patlayıcı yerleştirdiğini tez etmişti. Bu argümanların bir kısmı bile doğruysa, ABD müesses nizamının, Avrupa’yı kendine bağımlı kılmak için ne kadar ileri gidebileceği büyük ve tasa verici bir belirsizliktir. 

Oysa Nord Stream krizi, Ukrayna’daki savaşın sonuçları ile birleşerek Avrupa’yı önemli bir güç kriziyle karşı karşıya bırakmıştı. 2022 yılında Avrupa, 56 milyar metreküp (adeta rekor seviyede) LNG ithal etti ve bunun yüzde 40’ından fazlası ABD’den sağlandı. Bu durum, Amerikan güç lobilerinin pazar hakimiyeti sağlama konusundaki muvaffakiyetini vurgularken, Avrupalı tüketiciler ve Avrupa endüstrisi için değerli bir maliyete neden oldu.

UKRAYNA’NIN AB’YE MALİYETİ

Biden idaresi, geçen dört yıl içinde Avrupa’daki müttefiklerini Ukrayna’ya mali ve askeri takviyesi artırmaya teşvik etmek için etkin bir efor gösterdi.

Avrupa Konseyi raporlarına göre, Avrupa Birliği (AB), 2020-2024 yılları ortasında Ukrayna’nın savunma kapasitesini güçlendirmek için yaklaşık 35 milyar dolar askeri destek sağladı. Bu yardımlar, silah teslimatları, eğitim programları ve lojistik dayanağı içermekte.

Bunların yanı sıra Ukrayna hükümetine, direkt bütçe takviyeleri, ekonomiyi stabilize etmek için sağlanan kredi ve hibeler ile savaş nedeniyle ziyan gören altyapının tekrar inşası için de yaklaşık 84 milyar dolar mali destek sağlandı.

Bugün Avrupa’da, süreksiz müdafaa statüsü ile konuk edilen Ukraynalıların sayısı 4,3 milyonu geçiyor. Kelam konusu şahıslara yönelik barınma, sıhhat hizmetleri, eğitim ve öteki temel gereksinimleri kapsayan yardımların çapı ise 20 milyar doları aşıyor.

Bu durumda, Rusya-Ukrayna Savaşı’nın AB ülkelerine toplam maliyeti 140 milyar dolara yaklaşıyor.

Bütün bu para ve daha da değerlisi insan gücü ne kıymetine harcanıyor ya da bu durum ne kadar daha sürdürülebilir? Sürdürülemediği noktada ortaya çıkabilecek senaryoları, en güzelden en berbata yanlışsız sıralayacak olursak; en makus senaryoda karşılaşacağımız imaj muhtemelen, “eski model televizyonlarda yayın olmadığında beliren karıncalar” olacaktır.

RAHATSIZ EDİCİ BİR GERÇEK!

Başından beri ortaya koyduğumuz jeopolitik görüntünün temelinde, gerek Avrupa gerekse ABD’de, seçkinlerin çıkarlarının, halkın temel gereksinimlerini ezip geçtiği keskin bir çelişki yatıyor. Bu epeyce rahatsız edici bir gerçek. 

Fakat bundan daha rahatsız edici olanı, bütün bu operasyonun, birbiriyle akraba yüzbinlerce Rus ve Ukraynalının canı pahasına yürütülüyor olması. 

Seçkinler ve finanse ettikleri siyasetçileri bir kenara bırakın, Batı’daki geniş halk kitlelerinin bundan samimi ve orantılı bir formda rahatsızlık duyduğuna dair en ufak bir işaret yok.

Konumuza geri dönecek olursak; ABD’nin ilk başkanı George Washington veda konuşmasında şöyle diyordu:

“Dış münasebetlerde, öbür uluslarla kalıcı ittifaklardan kaçınmalıyız. Bu tıp ittifaklar, halkın gerçek çıkarlarına değil, birçok vakit sırf belli kümelerin yahut seçkinlerin gündemlerine hizmet eder…”

Klasik Amerikan pragmatizmi yerini çabucak hiçbir esneklik barındırmayan bir cins ideolojik determinizme bırakırken, Washington’ın sözleri, Amerikan duşunun mümkün akıbeti konusunda kuvvetli ipuçları barındırıyor.